محسن تنابنده در ۲۶ فروردین ۱۳۵۴ از یک خانوادهٔ دامغانی در تهران زاده شد. او فرزند دوم خانواده است و به جز خودش، سه برادر و سه خواهر دارد، خانواده تنابنده به اقتضای شغل پدر به پیکان شهر میروند. پس از مدتی سکونت در آنجا به اسلامشهر رفته و مقیم این شهر در حاشیه تهران میشوند. محسن تنابنده مقاطع تحصیلی ابتدایی و راهنمایی و دبیرستان را در اسلامشهر سپری کرد، او فارغالتحصیل رشته بازیگری است. تنابنده بهطور حرفهای فعالیت بازیگری خود را در عرصهٔ تئاتر یک سال قبل از ورودش به دانشگاه، در سال ۱۳۷۴ با بازی در نمایش بارعام و پس از آن نمایش جریان عصبی که هر دو اثر نوشته و کار حسن وارسته است آغاز کرد. پس از تجربهٔ چند نقش در تئاتر با این کارگردان، با بازی در فیلم دانههای ریز برف به کارگردانی علیرضا امینی در سال ۱۳۸۲ وارد سینما شد، البته او در طول دوران حرفهای خود همواره علاوه بر بازیگری به نویسندگی و بازیگردانی نیز مشغول بودهاست.
تنابنده در سال ۱۳۸۸ برای بازی در فیلمهای سنگ اول و هفت دقیقه تا پائیز و در سال ۱۳۹۵ برای بازی در فیلم فراری سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول مرد از جشنوارهٔ فیلم فجر دریافت کردهاست. او در سال ۱۳۸۶ برای بازی در فیلم استشهادی برای خدا برندهٔ سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد جشنوارهٔ فیلم فجر شد. تنابنده همچنین موفق به دریافت جوایز مختلفی از دیگر جشنوارههای داخلی و خارجی شدهاست.
بازی او در سریال پایتخت در نقش نقی معمولی در ذهنها ماندگار شد. او همچنین در سریال شاهگوش در سه نقش با گریمهای متفاوت ظاهر شد، از دیگر نقشهای عجیب او بازی در نقش یک پیرزن در سریال ابله است. تنابنده در فیلم محمد رسولالله نقش ساموئل یهودی را بازی کرده که بیشتر دیالوگها را با زبان عبری بیان میکند. محسن تنابنده فعالیت خود در عرصهٔ کارگردانی را با ساخت فیلم گینس در سال ۱۳۹۳ آغاز کرد.وی همچنین در دومین تجربهٔ کارگردانی خود، در سال ۱۳۹۷، فیلم قسم را ساخت.